Շուկայական վերլուծությունները կամ շուկայի աուդիտը ներառում է հետևյալ ուղղություններով հետազոտությունների իրականացումը`

• շուկայի կոնյունկտուրայի վերլուծություն,
• շուկայի սահմանում և չափորոշում,
• շուկայի կառուցվածքի վերլուծություն,
• շուկայի տարողունակության վերլուծություն:

Շուկայի կոնյունկտուրան կամ իրավիճակը հաշվետու ժամանակահատվածում առաջարկի և պահանջարկի հաստատված հարաբերակցությունն է: Այս վերլուծության առաջին քայլը պահանջարկի չափորոշումն ու կանխատեսումն է, ինչն անհրաժեշտ է հետագայում վաճառքի ծավալների կանխատեսման համար: Պահանջարկը կարող է որոշվել 6 ապրանքային, 5 տարածքային և 3 ժամանակային մակարդակներում: Կարևոր է պահանջարկ և շուկայական պահանջարկ եզրերի տարբերակումը: Շուկայական պահանջարկը ապրանքների այն քանակությունն է, որը կարող է ձեռք բերվել սպառողների, գործարար խմբերի կողմից նախօրոք սահմանված որոշակի ժամանակահատվածում, միևնույն շուկայական միջավայրում` նշյալ մարքեթինգի ծրագրի շրջանակներում: Քանի որ շուկայական պահանջարկն ամրագրված մեծություն չէ, այն ելակետային փոփոխականների ֆունկցիա է, ուստի այն ավելի ճիշտ է բնորոշել իբրև շուկայական պահանջարկի ֆունկցիա:

Տարբերում են շուկայի երկու տարատեսակ` ընդլայնվող և չընդլայնվող: Ընդլայնվող շուկայի ծավալը նշանակալի կախված է մարքեթինգի ծախսերից: Չընդլայնվող շուկայի համար պահանջարկը գրեթե կախված չէ մարքեթինգի ծախսերից: Չընդլայնվող շուկայում գործող ընկերությունները հաճախ առաջնային պահանջարկն ընդունում են որպես տրված մեծություն: Այդ ընկերություններն իրենց մարքեթինգային ռեսուրսները կենտրոնացնում են ընտրովի պահանջարկի ստեղծման վրա: Առաջնային պահանջարկը տվյալ ապրանքի բոլոր առևտրային նշանների կամ ծառայությունների ընդհանուր պահանջարկի մակարդակն է, ընտրովի առաջարկը` տվյալ առևտրային նշանի ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկը:

Մարքեթինգային յուրաքանչյուր միջավայրին համապատասխանում է պահանջարկի որոշակի կոր. գծանկարով պահանջարկի և միջավայրի միջև փոխկապվածությունը ցուցադրելու դեպքում ակնհայտ կլինի, որ մարքեթինգի միևնույն մակարդակի ծախսերը տնտեսական վերելքի ժամանակ միշտ էլ հանգեցնում են ավելի բարձր պահանջարկի, քան` անկման ժամանակահատվածում է: Մարքեթինգային պրակտիկայում մշակված են տարբեր գործնական մեթոդներ ընդհանուր շուկայական պահանջարկի գնահատման համար: Սովորաբար այդ նպատակով օգտագործվում է հետևյալ բանաձևը`Q=nxqxp որտեղ

Q-ն` ընդհանուր շուկայական պահանջարկն է
n-ը` գնորդների թվաքանակը շուկայում
q-ն` միջին գնորդի կողմից մեկ տարում կատարվող գնումների քանակը
p-ն` ապրանքի միավորի միջին գինը:

Շուկայի կոնյունկտուրայի վերլուծության հաջորդ քայլը առաջարկի չափորոշումը և կանխատեսումն է: Ըստ էության առաջարկի մեծությունն իրենից ներկայացնում է հաշվետու ժամանակում դիտարկվող ապրանքի ազգային արտադրության ու ներմուծման համախառն ծավալների հանրագումարը: Շուկայական իրավիճակը կարող է լինել կայուն և անկայուն: Շուկայի սահմանների ճշգրտումը կոնկրետ շուկայական առաջարկն ընդունելուն հակված գնորդների թվաքանակի հաշվարկման և որոշակի չափանիշներով ստորաբաժանման գործընթացն է:

Գործնականում լայն ընդգրկմամբ տարբերում են ներքին (ազգային) և արտաքին (տարածաշրջանային, միջազգային և գլոբալ) շուկաները, որոնք ելնելով գնորդների արձագանքման հակվածության աստիճանից կազմակերպության համար կարող են հանդիսանալ իբրև յուրացվող, նպատակային, որակյալ, մատչելի և պոտենցիալ շուկաներ:

• Պոտենցիալ շուկան որոշակի ապրանքի և ծառայության նկատմամբ հետաքրքրություն ներկայացնող գնորդների ամբողջությունն է:
• Մատչելի շուկան տվյալ ապրանքի նկատմամբ հետաքրքրություն ներկայացնող, եկամտի համապատասխան մակարդակ ունեցող և տվյալ ապրանքը կամ ծառայությունը ձեռք բերելու հնարավորություն ունեցող գնորդների ամբողջությունն է:
• Որակյալ շուկան այն գնորդների ամբողջությունն է, ովքեր հետաքրքրություն են ներկայացնում ապրանքի նկատմամբ, ունեն այն ձեռքբերելու համար եկամուտ, մատչելիություն և ապրանքից օգտվելու իրավունք:
• Նպատակային շուկան որակյալ շուկայի այն մասն է, որն ընտրում է ընկերությունն իր ապրանքները վաճառելու համար:
• Յուրացված շուկան արդեն որոշակի ապրանք կամ ծառայություն ձեռքբերած գնորդների ամբողջությունն է:

Շուկայական աուդիտի հաջորդ քայլը շուկայի կառուցվածքի վերլուծությունն է: Գործնականում տարբերում են ապրանքախմբային, ապրանքատիպային և ապրանքատեսակային շուկաները:

• Ապրանքախմբային շուկան ներառում է ապրանքային հիերարխիայի` պահանջմունքների ընտանիքի մեջ մտնող ապրանքները և բնականաբար միատարր չէ (օրինակ, կենցաղային տեխնիկայի շուկան):
• Ապրանքատիպային շուկան ներառում է կոնկրետ ապրանքի տարատեսակները: Այլ կերպ ասած ապրանքի տիպն իրենից ներկայացնում է առանձին ապրանքային կատեգորիայի անվանացանկը (օրինակ, կենցաղային տեխնիկայի շուկայում գազօջախների, սառնարանների, օդորակիչների և այլ ապրանքների շուկաները):
• Ապրանքատեսակային շուկան ներառում է ապրանք-միքսի առանձին տարատեսակների շուկաները: (օրինակ, սառնարանների շուկայում Nofrost կամ Defrost համակարգով սառնարանները, կամ գազօջախների շուկայում բնական գազով և էլեկտրականությամբ սնուցվող գազօջախները):

Շուկայի կառուցվածքի վերլուծությունն անհրաժեշտ է ինչպես մրցակիցների արդյունավետ վերլուծության, այնպես էլ վաճառքի ծավալների ընդլայնման ռազմավարությունների մշակման համար, քանի որ վաճառքի ավելացումը հնարավոր է ինչպես հորիզոնական (շուկայական մասնաբաժնի ընդլայնում), այնպես էլ ուղղահայաց (տարբեր շուկաների կլանում) սկզբունքներով: 

Շուկայի աուդիտի կարևոր գործընթաց է նաև շուկայի տարողունակության վերլուծությունը: Շուկայի տարողունակությունը դիտարկվող ապրանքը հաշվետու ժամանակահատվածում շուկայի կողմից կլանելու ունակությունն է: Շուկայի ընդհանուր տարողունակության հաշվարկը կարևոր է նաև շուկայում իրացման ծավալների աճի և նվազման դինամիկայի նախնական կանխատեսման նպատակով: Նախնական կանխատեսման օպտիկալ տարբերակը վերջին երեք տարվա կտրվածքով տվյալ ապրանքի գծով արտադրության, արտահանման և ներմուծման ծավալների վիճակագրական ցուցանիշների վերլուծությունն է: 

1. պետության կողմից ներմուծման սահմանափակումների սահմանում կամ եղած սահմանափակումների խստացում,
2. 2. երկրում տնտեսական իրադրության վատթարացում, կամ տնտեսական քաղաքականության և օրենսդրության փոփոխություններ,
3. 3. ազգային արտադրողի կողմից ազգային շուկայի հագեցում, ինչի պատճառով մրցակցությունն ավելի սուր է արտահայտվում` ազդելով շուկայում շահույթի նորմայի նվազման վրա:

Ներքին արտադրության և արտահանման նվազում, ներմուծման աճ կոմբինացիան նորարարական և զագացած տնտեսությամբ պետություններում վկայում է ապրանքի կենսապարբերաշրջանի անկման փուլի կամ ՞Կիսատ պարբերաշրջանների խորշերի՞ առկայության մասին, երբ նրա արտադրությունն այլևս գրավչություն չունի տվյալ երկրում և ներքին արտադրողները կենտրոնացած են նոր ապրանքի մշակման և թողարկման վրա, իսկ շուկայում առկա պահանջարկը բավարարվում է բացառապես տեխնոլոգիա շահագործող պետություններից ներմուծման հաշվին:
Հատկանշական է, որ կան շուկաներ, որոնց տարողունակության հաշվարկը նշյալ բանաձևերով չի կատարվում, այլ պահանջում է նոր մոտեցումների կիրառում: Օրինակ, նման շուկաներ են քաղաքական շուկան կամ զբոսաշրջային ծառայությունների շուկան:

Շուկայի տարանջատման (հատվածավորման) գործընթացը և սկզբունքները
Հանրահայտ է, որ շուկայական պահանջարկն իր բնույթով տարասեռ է (հետերոգեն) և ոչ մի ընկերության էլ չի հաջողվել ամբողջությամբ ստանդարտացնել այն: Անգամ միջազգային ճանաչում ունեցող այնպիսի բրենդեր ինչպիսիք են Coca Cola-ն, Mc Donalds-ը կամ Adidas-ը շուկայի տարբեր սպառողների համար տարբեր առաջարկներ են ներկայացնում: Օրինակ Coca colaCo-ն գազավորված ըմպելիքների շուկայում ներկայացնում է Koke, Coca Cola Clasic, Coca cola Lights, Sprite, Fanta orange, Fanta lemon, Fanta apple գազավորված հյութերը, կամ Mc Donalds-ն առաջարկում է Terayuta Burger, Samurai Burger, Mc Burger classic, Chiccen Burger բուրգերները: Մեկ կոնկրետ արտադրողի շուկայական առաջարկի նման բազմազնությունը պայմանավորված է նրանով, որ սպառողներին այնուամենայնիվ որոշակի հատկանիշներով հնարավոր է խմբավորել և կենտրոնանալ դրանցից որոշների կամ բոլորի պահանջմունքների բավարարման վրա: Այսինքն ցանկացած, կազմակերպություն ելնելով իր հնարավորություններից և սահմանած նպատակներից, որոշակի չափանիշներով խմբավորում է սպառողներին կամ առանձնացնում է շուկայական հատվածներ: Այնուհետև, ելնելով ստացված հատվածների համեմատական գրավչությունից, ընտրում է նպատակային հատվածներ` կենտրոնանալով դրանց կարիքների և պահանջմունքների բավարարման վրա:

Ուշագրավ է, որ շատ ընկերություններ շուկայում կիրառում են զանգվածային մարքեթինգ, սակայն առավել արդյունավետ է նպատակային մարքեթինգի կիրառումը, ինչը ենթադրում է շուկայի տարահատում, այնուհետև մեկ կամ մի քանի հատվածի ընտրություն և ընտրված յուրաքանչյուր առանձին հատվածի համար առանձին ապրանքների և մարքեթինգային համալիրի մշակում: Նման մոտեցումը վաճառողին հնարավորություն է ընձեռում կենտրոնանալ միայն նպատակային շուկաների սպասարկման համար նախատեսված ապրանքների կամ ծառայությունների մշակման վրա, կարգավորել գների մակարդակը, ընտրել վաճառահանման և առաջանցման այնպիսի կապուղիներ, որոնք ընտրված նպատակային շուկայում առավելագույնս կբարձրացնեն ընկերության արդյունավետությունը: Փաստորեն նպատակային մարքեթինգը շուկայի հատվածավորման, նպատակային շուկայի ընտրության և ապրանքների դիրքավորման հաջորդական գործընթացն է:
1. Հատվածավորման չափանիշների ընտրություն:
2. Հատվածավորման կառուցվածքի, մեթոդների ընտրություն և կիրարկում:
3. Ստացված հատվածների մեկնաբանում:
4. Մարքեթինգի ռազմավարության մշակում:
5. Նպատակային շուկայի ընտրություն:
6. Ապրանքի դիրքավորում շուկայում:

Նպատակային մարքեթինգի առաջին փուլը շուկայի հատվածավորումն է, այսինքն շուկայի բաժանումը հստակ նշված սպառողների խմբերի, որոնք տարբերվում են իրենց պահանջմունքներով, բնութագրերով կամ վարքով և որոնց սպասարկելու համար պահանջվում է որոշակի ապրանքներ կամ շուկայական առաջարկներ: Ելնելով սպառողների նախապատվություններից հատվածավորումն իրականացվում է միասեռ, ցրված և խմբային կառուցվածքով, իսկ ելնելով արտադրողների նախապատվություններից հատվածավորումն իրականացվում է որոշակի չափանիշներով, որոնք լայն սպառման և գործարար շուկաներում միմյանցից էապես տարբերվում են:
Նպատակային մարքեթինգի երկրորդ փուլը շուկայի նպատակային հատվածի ընտրությունն է: Այս փուլում ընկերությունը, ելնելով սպասարկման արդյունավետությունից, դյուրինությունից և սեփական հնարավորություններին համապատասխանության աստիճանից, գնահատում է շուկայի ստացված հատվածների գրավչությունը և սպասարկման նպատակով ընտրում մեկ կամ մի քանի հատվածներ: 
Երրորդ փուլը` ապրանքի դիրքավորումն է շուկայում, որը ենթադրում է շուկայում ապրանքի մրցունակ դիրքի ձևավորմանն ուղղված մարքեթինգային միջոցառումների և ռազմավարությունների մշակում:

Ավելի մանրամասն դիտարկենք այս փուլերից յուրաքանչյուրը: 
Շուկայի հատվածավորումն իրականացվում է 4 տարբեր մակարդակներով` զանգվածային մարքեթինգի, շուկայական հատվածների և որմնախորշերի և միկրոմարքեթինգի մակարդակներով:
Զանգվածային մարքեթինգը շուկայի բոլոր սպառողների համար նախատեսված միևնույն ապրանքի զանգվածային արտադրությունը, գնագոյացումը, վաճառահանումն ու առաջանցման կազմակերպումն է: Զանգվածային մարքեթինգի կիրառման հիմնական փաստարկը կայանում է նրանում, որ նման մոտեցմամբ ձևավորվում է առավելագույնս մեծ պոտենցիալ շուկա, որն իր հերթին հանգեցնում է ծախսերի նվազեցմանը, գների իջեցմմանը կամ մասշտաբից էֆեկտի հաշվին շահույթի մեծացմանը: 
Հատվածների մարքեթինգը ենթադրում է, որ գնորդները միմյանցից տարբերվում են իրենց պահանջմունքներով, ընկալումներով և գնման վարքով: Նման մոտեցմամբ ընկերությունները շուկան բաժանում են առանձին հատվածների և իրենց շուկայական առաջարկները հարմարեցնում (ադապտացնում) են դրանց, որպեսզի առավելագույնս համապատասխանեն այդ շուկայական հատվածներին պատկանող սպառողների պահանջմունքներին ու կարիքներին: 
Շուկայական որմնախորշերի (որմնախորշերի) մարքեթինգը կենտրոնանում է շուկայի տարբեր հատվածների ներսում գոյություն ունեցող սպառողների առանձին խմբերի վրա: Որմնախորշը որոշակի սպառողների նեղ խումբ է, որոնք սովորաբար առաջանում են շուկայական հատվածների վերահատվածավորման կամ սպառողների` տարբեր առանձնահատկություններով խմբերի բաժանման արդյունքում: Այս խմբի ներկայացուցիչները ապրանքի ձեռք բերման արդյունքում ձգտում են ստանալ որոշակի շահի և հարմարավետության զուգակցում: 
Միկրոմարքեթինգը ապրանքների և մարքեթինգային ծրագրերի հարմարեցման գործընթացն է որոշակի վայրում ապրող առանձին մարդկանց կամ դեմքերի հատուկ նախասիրություններին: Միկրոմարքեթինգը ներառում է լոկալ (տարածքային) մարքեթինգ և անհատական մարքեթինգ: Լոկալ մարքեթինգը ենթադրում է առևտրային մակնիշների ընտրություն և ապրանքների առաջանցման 
այնպիսի միջոցառումներ, որոնք նախատեսված են որոշակի վայրի բնակիչների, անգամ առանձին խանութներից օգտվող գնորդների համար: Միկրոմարքեթինգի ծայրահեղ դրսևորումներից է անհատական մարքեթինգը, որը ենթադրում է ապրանքային տեսականու և մարքեթինգային ծրագրերի հարմարեցում առանձին սպառողների կարիքներին ու նախապատվություններին: Անհատական մարքեթինգը կոչվում է նաև "մարքեթինգ մեկ սպառողի համար" կամ "դեմ առ դեմ մարքեթինգ":

Ինչպես նշվել է շուկայի հատվածավորումն իրականացվում է որոշակի հատկանիշներով, որոնք գործարար և լայն սպառման շուկաներում միմյանցից տարբերվում են: Վերջնական սպառողների շուկան հատվածավորվում է աշխարհագրական, դեմոգրաֆիական, հոգեբանական և վարքագծային չափանիշներով: Բացի հատվածավորման չափանիշերից կարևորվում են նաև հատվածների գրավչության գնահատման չափանիշները, որոնք ցույց են տալիս, թե մարքեթինգային գործունեության համար որքանով է ճիշտ ընտրված այս կամ այն շուկան, կամ շուկայական հատվածը: Տարբեր հատվածների գնահատման ժամանակ ընկերությունները պետք է հաշվի առնեն երեք կարևոր պահեր. հատվածի չափերը և աճի հնարավորությունը, հատվածի գրավչությունը և այդ հատվածի հետ հարաբերությունների հնարավորություն: Տարբեր հատվածների գնահատումից հետո ընկերությունները պետք է որոշում կայացնեն, թե քանի՞ հատվածներ և ինչպե՞ս պետք է սպասարկեն: Հենց սա էլ իրենից ներկայացնում է նպատակային շուկայի ընտրության խնդիրը: Նպատակային շուկան բաղկացած է ընդհանուր պահանջմունքներ կամ բնութագրիչներ ունեցող գնորդների ամբողջությունից, որի սպասարկման վրա ընկերությունը որոշել է կենտրոնացնել իր ջանքերը: 
Կազմակերպությունը նպատակային շուկայի ընտրության հարցում կարող է . 

• ջանքերը կենտրոնացնել մեկ հատվածի վրա,
• ընտրովի մասնագիտանալ,
• ապրանքային մասնագիտանալ,
• շուկայական մասնագիտացում,
• շուկայի լրիվ ընդգրկում:

Պրակտիկայում կիրառվում են նպատակային շուկայի գրավման երեք խումբ ռազմավարություններ` չդիֆերենցված (չտարբերակված) մարքեթինգ, դիֆերենցված (տարբերակված) մարքեթինգ և համակցված մարքեթինգ:
Չդիֆերենցված (չտարբերակված) մարքեթինգը ենթադրում է, որ ընկերությունը, անտեսելով շուկայի հատվածների միջև տարբերությունները, միևնույն առաջարկով է սպասարկելու ամբողջ շուկան:
Դիֆերենցված (տարբերակված) մարքեթինգի ռազմավարությունն որդեգրելիս ընկերությունները ուղղվում են միանգամից մի քանի շուկայական հատվածներ և նրանցից յուրաքանչյուրի համար մշակում առանձին առաջարկներ:
Համակցված մարքեթինգի ռազմավարությունը նպատակահարմար է այն դեպքում, երբ ընկերության ռեսուրսները խիստ սահմանափակ են:

Շուկայի գրավման ռազմավարությունն ընտրելիս ընկերությունները պետք է հաշվի առնեն մի քանի գործոններ: Դրանք են` ընկերության ռեսուրսները, ապրանքի տարբերակման ձևը, կենսացիկլի փուլը և շուկայի միատարրության աստիճանը: Երբ ընկերությունն արդեն որոշել է, թե ինչ շուկաներ է պատրաստվում մտնել, նրան անհրաժեշտ է որոշում կայացնել այդ հատվածներում ցանկալի դիրք զբաղեցնելու վերաբերյալ:

Ապրանքի դիրքավորումը շուկայում ապրանքի մրցունակ դիրքի ապահովումն է, ըստ որի սպառողներին հնարավորություն է ընձեռվում որոշակի հատկանիշերից ելնելով առանձնացնել ապրանքը: Դիրքավորումն իրականացվում է ըստ ապրանքի հատկությունների (բնութագրիչների), կարիքների, որոնց բավարարմանը կոչված են ծառայելու, սպառողների վերաբերմունքի, օգտագործման պարագայի, մրցակիցների, տրամադրած այլընտրանքների, ապրանքների դասի: Ուշագրավ է, որ դիրքավորման ընթացքում անհրաժեշտ է հաշվի առնել թե, որ տիպի սպռողների համար են ապրանքը դիրքավորելու (դրա աջակցման ծրագրերի մշակման համար):

Մարքեթինգային պրակտիկայում ընդունված է տարբերել այսպես կոչված "ինտուիտիվ սպառողներին", "մտածողներին", "հոգեբաններին" և "ընկալողներին": Ինտուիտիվ սպառողները սովորաբար կենտրոնանում են ապրանքի ընձեռած հնարավորությունների վրա և այլ §մանրուքներ¦ հաշվի չեն առնում: Մտածողները հակված են անալիզի, կոնկրետության և տրամաբանական առավելություններին: Հոգեբաններին առավելապես հետաքրքրում է զանգվածային շուկայի կարծիքը, իսկ ընկալողները կենտրոնանում են ապրանքի փաստացի առավելությունների վրա: Նշյալ խմբերի ոչ պատշաճ վերլուծության կամ պահանջարկի սխալ չափորոշման կամ բնորոշման արդյունքում ընկերությունը դիրքավորման ընփացքում կարող է թույլ տալ սխալներ, որոնց շարքում առավել հատկանշականներն են կասկածելի դիրքավորումը, թերդիրքավորումը կամ գերդիրքավորումը: